خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: ماه فوریه از مهمترین ماه‌های سال در بنگلادش است که مناسبت‌های ملی فرهنگی مهمی را در خود جای داده و در طول ماه، برنامه‌های فرهنگی- هنری متعددی در گرامیداشت مناسبت‌های ملی برگزار می‌شود. برپایی نمایشگاه کتاب موسوم به «آمار اِکوشه گرونتوملا» و گرامیداشت «روز زبان مادری» و تجلیل از شهدای این روز خاطره‌انگیز، از مهمترین رویدادهای فرهنگی در ماه فوریه در این کشور است.
نمایشگاه کتاب یادشده، هر سال از اول ماه فوریه آغاز و به مدت یکماه ادامه می‌یابد. امسال نیز روز اول فوریه ۲۰۱۶ بزرگترین نمایشگاه کتاب بنگلادش فعالیت خود را در میدان روبه‌روی اداره آکادمی بنگلا در شهر داکا آغاز كرد. ناشران عمده داخلی، تازه‌ترین انتشارات خود را به زبان بنگلا در این نمایشگاه عرضه می‌کنند. ضمن آنکه در کنار آن، کتب منتشره به زبانهای دیگر نیز کم و بیش در نمایشگاه عرضه می‌شود.
سیدموسی حسینی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در داکا با تهیه گزارشی از بیست و سومین نمایشگاه کتاب «آمار اِکوشه گرونتوملا» که آن را برای انتشار به خبرگزاری مهر ارسال کرده است، به زوایای مختلف این رویداد فرهنگی و تاثیر آن در تشویق مردم به کتابخوانی پرداخته است که در ذیل از نظر خوانندگان می‌گذرد:
تاریخچه نمایشگاه کتاب بنگلادش
اِکوش در زبان بنگلا به معنای «بیست و یک» است و منظور از عنوان اِکوشه، گرامیداشت یاد و خاطره دانشجویان شهیدی است که در روز بیست و یکم فوريه سال ۱۹۵۲ در تجمع اعتراضی به‌خاطر دفاع و حفاظت از زبان مادری شان «زبان بنگلا» با گلوله نیروهای پاکستانی از پای درآمدند. این درگیری از آن سبب بود که حکومت مرکزی پاکستان تصمیم داشت در بخش پاکستان شرقی - که بعدا در سال ۱۹۷۱ استقلال خود را بدست آورد و بنگلادش نام گرفت - زبان مردم پاکستان غربی «اردو» را برای مردم بنگالی زبان، اجباری و به زبان رسمی این منطقه کند. اما مردم به‌ویژه دانشجویان پاکستان شرقی با آن مخالفت کردند و اعتراضات آنها به در گیری‌های خونینی منجر شد. پس از آن تاریخ، هر سال مردم بنگلادش، روز ۲۱ فوریه را به‌عنوان «روز شهداء» و روز «زبان مادری» گرامی می‌دارند.
بدنبال این حادثه و تشدید اعتراضات مردم، حکومت مرکزی پاکستان از تصمیم خود عقب نشینی کرد و سرانجام در سال ۱۹۵۵ با رسمیت یافتن زبان بنگالی در شرق موافقت کرد. در نتیجه، مردم پاکستان شرقی نسبت به زبان و فرهنگ خود حساسیت بیشتری نشان داده و همه این‌ها اتحاد و همبستگی درونی مردم را در پی داشت. در این خصوص، اشعار و نوشته‌های حماسی «رابیندرانات تاگور» و «قاضی نذر الاسلام» دو چهره مطرح در افق زبان و ادبیات بنگلا نیز در برانگیختن احساسات ملی مردم این سرزمین، نقش بسزایی ایفا کرد.
سه سال پس از آن یعنی در سال ۱۹۵۵ با اینکه حکومت مرکزی هنوز در دست پاکستانی‌های اردو زبان بود، اما مردم پاکستان شرقی موفق شدند، اداره «آکادمی ادبیات بنگلا» را تأسیس کنند. در سال ۱۹۷۱ پاکستان شرقی، طی یک جنگ خونین ۹ ماهه و با دادن صد‌ها هزار نفر قربانی، استقلال خود را به رهبری شیخ مجیب الرحمن از پاکستان غربی به‌دست آورد و کشور مستقل بنگلادش به وجود آمد. یک سال پس از استقلال، یعنی در سال ۱۹۷۲ به‌مناسبت سالروز ۲۱ فوریه، اولین نمایشگاه کتاب به زبان بنگلا برگزار شد و این رویه در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد. اداره «آکادمی ادبیات بنگلا» پشتبان اصلی این اقدام بوده است. توجه کتاب دوستان به چنین برنامه فرهنگی سال به سال افزایش یافت و کم کم زمینه برگزاری نمایشگاه کتاب به شکل تمام عیار به‌وجود آمد.
در سال ۱۹۷۸ اداره آکادمی بنگلا اعلام کرد که از این پس هر سال در ماه فوریه به طور گسترده در میدان روبروی آکادمی، نمایشگاه کتاب برگزار خواهد شد و ناشران محلی می‌توانند هر کدام با در اختیار گرفتن غرفه‌ای اختصاصی، انتشارات خود را عرضه کنند. پس از آن در سال ۱۹۸۴، برای نخستین بار این نمایشگاه با عنوان «نمایشگاه آمار اکوشه گرونتوملا» برپا شد. «آمار» به معنای جاودان و «گرونتوملا» به‌معنای نمایشگاه کناب است. بنابراین، ۲۱ فوریه سال ۲۰۱۶ را باید ۲۳ مین دوره نمایشگاه کتاب «آمار اکوشه» به حساب آورد.
یادآور می‌شود که هر سال در کنار برپایی نمایشگاه کتاب، جایزه ویژه نمایشگاه به نام «مدال ِاِکوشه» از سوی دولت در زمینه‌های فرهنگ، ادبیات و هنربه برگزیدگان اهداء می‌شود. این مدال یکی از بالاترین و رسمی‌ترین جایزه‌های دولت بنگلادش است. در سال جاری، این جایزه به ۱۶ نفر از برگزیدگان در زمینه‌های مذکور تعلق گرفته است.
نکته دیگر اینکه دولت بنگلادش در سال ۱۹۹۹میلادی از سازمان یونسکو درخواست کرد تا ۲۱ فوریه را به نام روز جهانی زبان مادری نامگذاری کند. این درخواست در ۱۷ نوامبر ۱۹۹۹ میلادی به اتفاق از سوی اعضای یونسکو پذیرفته و به تصویب رسید.
به رسمیت شناخته شدن روز ۲۱ فوریه به عنوان روز جهانی زبان مادری، افتخار و پیروزی بزرگی برای ملت و دولت بنگلادش محسوب می‌شد زیرا که پس از آن همه ساله روز ۲۱ فوریه در سراسر جهان به عنوان روز جهانی زبان مادری گرامی داشته می‌شود. این دستاورد بزرگ، بر نمایشگاه کتاب «آمار اکوشه» نیز تأثیر گذاشت و آن را به سطح یک نمایشگاه بین‌المللی کتاب ارتقاء داد.
رویداد نمایشگاه امسال
چنانکه اشاره شد نمایشگاه کتاب آمار اکوشه، امسال ۲۳ مین دوره خود را پشت سر گذاشت و به روال معمول از اولین روز ماه فوریه تا پایان ماه در میدان روبروی اداره آکادمی بنگلا در داکا برپا شد. مراسم افتتاحیه نمایشگاه با حضور خانم شیخ حسینه، نخست وزير بنگلادش برگزار شد. همانند سال‌هاى قبل، امسال نيز در مراسم افتتاحيه علاوه بر مقامات دولتی، اساتيد دانشگاه‌ها، نخبگان و شخصيتهاى ادبى و هنرى، ناشران و نويسندگان مشهور، تعدادى از شخصيتهاى بين‌المللى و جهانى نیز حضور به هم رساندند. آقاى شمس الزمان خان رئيس آكادمى بنگلا، ميزبان مراسم افتتاحيه بود.
بنا به اظهارات مسئولين آكادمى بنگلا، امسال مجموعاً ۶۵۱ باب غرفه به ۴۰۲ مؤسسه انتشاراتى اختصاص داده شده است. غرفه‌ها علاوه بر ميدان روبروى اداره آكادمى بنگلا، در ميدان سهروردى كه چسبيده به هم هستند نيز توسعه داده شد. تعداد ۱۱۱ غرفه كه براى ۸۲ مؤسسه انتشاراتى اختصاص يافته است، در ميدان آكادمى واقع شده و بقيه ۵۴۰ غرفه كه براى ۳۲۰ مؤسسه انتشاراتى اختصاص يافته است در ميدان سهروردی قرار دارد.
آکادمی بنگلا، ۱۴ غرفه را به انتشارات خود اختصاص داده است. در سمت جنوبی نمایشگاه در میدان آکادمی بنگلا گوشه‌ای برای مجلات کوچک با ۹۲ غرفه تدارک دیده شده است. ناشران، کتابهای خود را با ۲۵ درصد و آکادمی بنگلا آثار خود را با ۳۰ درصد تخفیف به فروش می‌رسانند.
در بین تعداد زیاد ناشران بنگالی حدود ۲۰ ناشر به عنوان ناشران برجسته کشور مطرح هستند. علیرغم پیگیری‌های انجام شده از آکادمی بنگلا و دست اندرکاران نشر، رایزنی فرهنگی ایران در بنگلادش موفق نشد که آمار دقیقی از وضعیت نشر، تعداد ناشران، تعداد عناوین کتب به چاپ رسیده در هر سال، تیراژ کتاب‌ها و دیگر اطلاعات مرتبط در حوزه نشر در بنگلادش را به‌دست آورد. اجراء نشدن قوانین نشر، نداشتن ساز و کار لازم برای ثبت کتاب، عدم الزام قانونی به اخذ مجوز برای تأسیس انتشارات و... از مهمترین علل نبود اطلاعات دقیق در حوزه نشر به شمار می‌رود.
تدابیر امنیتی شدید
امسال با توجه به حوادث بسیار ناگوار تروریستی در بنگلادش، مسائل امنیتی به شدت مورد توجه قرار داشت. در سالی که گذشت، گروه‌های افراطی در بنگلادش ۳، ۴ نفر از نویسندگاه و ناشران مشهور را هدف عملیات‌های تروریستی قرار داده و از پای درآوردند. لذا نیروهای اطلاعاتی و امنیتی پلیس داکا برای برقراری امنیت کامل در محوطه نمایشگاه تدابیر چشمگیری را اتخاذ کردند و اجازه ندادند بعد از غروب غرفه‌ها باز باشند. حادثه خاصی هم در نمایشگاه رخ نداد و تنها کمیته انضباطی به علت عدم رعایت مقررات نمایشگاه ۲۷ غرفه را تعطیل کرد.
نکته دیگر اینکه در دو سال پیاپی گذشته، بنگلادش در ماه‌های ژانویه و فوریه شاهد درگیری‌ها و خشونت‌های بی‌سابقه سیاسی بوده است که صد‌ها نفر کشته و هزاران نفر زخمی به همراه داشته است. لذا در آن دو سال گرچه نمایشگاه آمار اکوشه به موقع بر پا شده بود، لکن حال و هوای ترس و وحشت و ناامنی در سراسر محوطه حاکم بود. در نتیجه حضور کتاب دوستان بسیار کم و فروش کتاب نیز بسیار پایین بوده است. اما امسال مردم با خیال راحت‌تری در نمایشگاه حضور یافتند به‌گونه‌ای که نقص دو سال گذشته را با حضور گرم و پر شور خود جبران کردند.
اقدام سریع، علیه ناشران ضد ارزش‌ها
در روز پانزدهم نمایشگاه، نیروهای امنیتی در اقدامی سریع، عکس‌العمل نشان داده و انتشارات «بادیپ» دارای غرفه شماره ۱۹۱ را به اتهام انتشار کتابی اهانت‌آمیز نسبت به ساحت مقدس پیامبر اسلام (ص) به همراه دو غرفه دیگر، بستند. روز بعد صاحب امتیاز انتشارات مذکور به اتفاق دو همکار دیگر وی، توسط پلیس دستگیر شدند و تحت بازجویی قرار گرفتند.
نیروهای امنیتی بنگلادش معمولاً در چنین مواردی بسیار حساسیت نشان داده و مجالی برای ایجاد تنش و جریحه‌دار ساختن باورها و احساسات ارزشی مردم نمی‌دهند. گرچه این اقدامِ فوری نیروهای امنیتی توسط اغلب مردم مورد استقبال قرار گرفت، اما گروه‌هایی از ناشران، چنین اقدامی را عجولانه و اعلام خطر برای آزادی قلم و بیان تلقی کرده و اظهار کردند اینگونه اقدامات ممکن است بر روند نمایشگاه تأثیر منفی بگذارد.
تعداد و رویکرد انتشاراتی‌ها
نمایشگاه «اکوشه گرتنوملا» معمولاً به فرصتی برای عرضه کتابهای رمان و داستان‌های کوتاه و اشعار ادبی و عشقی مشهور است. امسال نیز از این روال استثناء نبود و اغلب کتابهای تازه نشر در زمینه‌های مذکور بوده است.
اتفاقا روز ۱۴ فوریه به‌عنوان روز «ولنتاین» در چند سال اخیر در بنگلادش بسیار ترویج یافته است. این تاریخ، دقیقا در میانه دوران نمایشگاه قرار می‌گیرد. لذا بسیاری از ناشران این تاریخ را مد نظر گرفته و از انتشارات تازه خود در نمایشگاه رونمایی می‌کنند و قشر جوانان و نوجوانان به چنین نشریاتی می آیند، کتاب مورد نظر خود را خریداری و به شخص محبوب خود اهداء می‌کنند. این مسأله به خودی خود به یک عامل نشاط آور و روح بخش برای نمایشگاه تبدیل شده است.
علاوه بر آن تازه‌ترین‌های انتشاراتی‌ها در موضوعات مختلف در نمایشگاه عرضه می‌شود. در موضوعاتی مشتمل بر: تکنولوژی اطلاعات، زبان و ادبیات، تاریخ جنگ آزادی بنگلادش، سفرنامه، نمایشنامه، تاریخ، اقتصاد، فلسفه، ورزش، اختراعات علمی، آشپزی، زندگینامه، ادیان و مکاتب، فرق و مذاهب، و ده‌ها زمینه دیگر منشورات عرضه شد. تعداد انتشارات مخصوص کودکان و دانش آموزان هم چشمگیر بود.
ناشران، در کنار منشورات تازه، پرفروش‌ترین آثار سال‌های گذشته خود را نیز تجدید چاپ کرده و در نمایشگاه به فروش می‌گذارند. در مدت نمایشگاه نیز هر روز تعداد زیادی از کتابهای تازه نشریافته، رونمایی می‌شود. تا روز ۲۱ فوریه بیش از ۲۵۰۰ عنوان کتاب جدید از انتشارات مختلف رو نمایی و برای فروش عرضه شد.
نکته دیگر اینکه گرچه اغلب کتاب‌ها به زبان بنگلا به چاپ می‌رسد، اما کتابهای انگلیسی زبان و یا ترجمه شده از زبان انگلیسی به دیگر زبانها نیز زیاد به چشم می‌خورد. البته صاحب نظران معتقدند امسال تعداد کتابهای ترجمه شده کمتر است. موضوعی که شخص نخست وزیر نیز به آن اشاره و تاکید کرد که باید در زمینه ترجمه از بنگلا به دیگر زبانها و بالعکس توجه بیشتری مبذول شود.
کتب منتشره در خصوص اسلام و ایران
یکی از جالبترین بخش نمایشگاه «آمار اِکوشه گرونتوملا» عرضه تعداد زیادی از کتب چاپ شده اسلامی است. از ترجمه و تفسیر قرآن گرفته تا مجموعه‌های احادیث و روایات و احکام عملی. خلاصه همه نوع کتب دینی به زبانهای مختلف در نمایشگاه ارایه شده است. ترجمه نهج البلاغه، داستان عاشورا و کربلا، زندگی نامه حضرت فاطمه و بعضی دیگر از خاندان عصمت و طهارت (ع) نیز در این میان به چشم می‌خورد.
آثار شاعران و حماسه آفرینان جاودان ایران باستان با ترجمه بنگلا نیز در غرفه بعضی از انتشارات به نمایش گذاشته شده است. در مورد تاریخ معاصر ایران نیز، چند کتاب به چاپ رسیده است. در این رابطه از دو کتاب با عنوان: «ایران و بنگلادش: خمینی و بنگوبندو» (امام خمینی و مجیب الرحمن رهبر فقید بنگلادش) اثر دکتر محمد بهاء‌الدین و «در کوچه و کوی ایران» اثر آقای ممیت الرشید نام برد. آقای بهاء الدین از استادان گروه فارسی دانشگاه داکا و ممیت الرشید دانشجوی دوره دکترای زبان فارسی، در حال تحصیل در ایران هستند.
امسال برای اولین بار سیستم خرید کتاب از طریق اینترنت با عنوان «ای-بوک» راه‌اندازی و برای علاقه مندان، امکان تهیه کتاب از طریق اینترنت فراهم شد. اغلب جوانان و دانشجویان به این قسمت سر می‌زنند و کتابهای مورد نظر خود را تهیه می‌کنند. با پیشرفت تکنولوژی اطلاعاتی در داخل و خارج، این اقدام بسیار بجا تلقی می‌شود. هرچه بتوان از امکانات جدید و پیشرفته بهره برداری کرد، در حقیقت به زیبایی و جذابیت نمایشگاه کتاب و تنوع استفاده از آن کمک خواهد کرد.
علت عدم دعوت از کشورهای خارجی به نمایشگاه کتاب بنگلادش
علیرغم آنکه نمایشگاه اِکوشه طی سال‌های اخیر، در مجموع روند رو به پیشرفت را پشت سر گذاشته است، اما این نمایشگاه هنوز نمایشگاهی از ترکیب ناشرین داخلی است. از جمله کاستی‌های آن، عدم دعوت از ناشرین کشورهای خارجی می‌توان نام برد.
در پرسشی که چندی قبل اینجانب (رایزن فرهنگی) در دیدار با اسدالزمان نور، وزیر فرهنگ بنگلادش داشتم، علت عدم شرکت ناشرین خارجی در نمایشگاه اکوشه را از وی جویا شدم. وی مهمترین علت دعوت نکردن از سایر کشور‌ها را کمبود فضا و امکانات مناسب برای حضور کشورهای خارجی عنوان و ابراز امیدواری کرد که در سال‌های آینده این نقیصه برطرف شود.
در حاشیه نمایشگاه
مسؤولین نمایشگاه برای ایجاد جذابیت بیشتر در کنار برگزاری نمایشگاه، دیگر برنامه‌های فرهنگی و هنری را نیز تدارک دیده‌اند. هر روز برنامه‌هایی برای کودکان با اجرای مسابقات مختلف و همچنین برای اُدبا و روشنفکران جلسه تبادل نظر و گفتگو برگزار می‌کنند. علاوه بر آن، جشنواره فرهنگی نیز با اجرای برنامه‌هایی از قبیل: موسیقی، رقص، تأتر و نمایش فیلمهای مستند برگزار می‌شود.
در قسمت جنوبی میدان آکادمی بنگلا، درخت بزرگی قرار دارد که زیر آن سکّویی بنام «نذرل منچو» زده می‌شود. ناشران در همین سکّو منشورات تازه خود را رونمایی می‌کنند. مکان دیگری هم در یک طرف دیگر نمایشگاه ترتیب داده می‌شود با عنوان «لیخوک کونجا» مرکز تجمع نویسندگان و خبرنگاران. در کنار آن، سازمان‌ها و نهادهای خصوصی نیز با برنامه‌های گوناگون هنری و فرهنگی حضور می‌یابند و با اجرای برنامه‌های جالب خود مردم را سرگرم نگه می‌دارند. بعضی از آژانسهای انتقال خون در داخل محوطه چادر زده و با آزمایش خون رایگان و تعیین گروه خون افراد، به عضو گیری می‌پردازند.
در گوشه دیگری از نمایشگاه ۱۵ اثر خوشنویسی روی فلز، کار آقای «کالیداش کرموکار» به نمایش گذارده شده است. وی در این آثار، سعی کرده است الفبای زبان بنگلا را با هنر خوشنویسی ارایه دهد.
دیدگاه ناشران درباره نمایشگاه امسال
روال بر این بوده است که در نمایشگاه کتاب در نیمه اول، مردم فقط برای تفریح و بازدید می‌آیند و بعد از نیمه دوم کم کم فروش‌ها شروع می‌شود و هرچه به پایان دوره نمایشگاه نزدیکتر می‌شود، فروش‌ها هم بالا می‌رود.
اما همانگونه که قبلاً اشاره شد نمایشگاه امسال نقص دو سال گذشته را جبران کرد و بنا به اطلاعات موجود، از آغاز، فروش کتاب رضایتبخش بوده است. اغلب ناشران این نظر را دارند و از میزان فروش کتاب احساس رضایت می‌کنند. در عصری که بر اثر رواج فرهنگ اینترنت، کتابخوانی به شدت ضربه دیده است، در چنین شرایطی علاقه مردم بنگلادش اعم از جوانان و سالخوردگان به خرید کتاب، بر بافرهنگ بودن آنان دلالت دارد که بسیار امیدوار کننده است و این نکته برای ناشران انگیزه خوبی ایجاد می‌کند تا آنان در کار نشر، با جدیت به ارائه آثار باکیفیت بیشتری توجه کنند.
سخن پایانی
کشور بنگلادش از جمله کشورهایی است که از آغاز اسقلال خود با مشکلات زیادی روبرو بوده است. در بسیاری از نقاط مختلف جهان شاید هنوز این کشور برای مردم آن ناشناخته و یا ناآشنا باشد.
در اغلب مواردی هم که سخنی از این کشور می‌رود، در درجه اول، از فقر، گرسنگی، ابتلا به بلایای طبیعی و... سخن به میان آمده است، درحالی که زبان و فرهنگ غنی این ملت باعث شده در دنیا این کشور از نو شناخته شود.
رسمیت یافتن ۲۱ فوریه به‌عنوان روز بین‌المللی زبان مادری توسط سازمان یونسکوی ملل متحد، گام نخست در این شناخت نوین محسوب می‌شود. بدون تردید، نمایشگاه «آمار اکوشه گرنتوملا» به منزله نیروی محرکه این حرکت نوین مطرح است و سال به سال مشاهده می‌شود که چگونه ملت بنگلادش با زبان، ادبیات و فرهنگ خود به دنبال دستیابی به جایگاه مناسب در جامعه جهانی بر آمده است! لذا از نظر ملت بنگلادش، نمایشگاه «آمار اکوشه گرونتوملا» فقط یک نمایشکاه کتاب نیست، بلکه به منزله جوشش و دمیدن روح تازه هویت ملی با قدمت بیش از هزار سال است که به فراموشی سپرده شده بود.
نظر شما